«اصول و فنون پژوهش در عرصه دین پژوهی»

تولید علم، از جمله علوم انسانی اسلامی، با توجه به تاکیدات و مطالبات رهبری معظم انقلاب، از دغدغه های جدی دانش پژوهان مسلمان، و طبعاً به طور خاص طلاب علوم اسلامی است. در راستای تحقق این امر، خیل عظیمی از مقالات و کتاب هایی را شاهد هستیم که با عناوین یا موضوعاتی که پسوند اسلامی را یدک می کشند در این حوزه به طبع می رسد و می تواند موهم این تصور باشد که تحولی جدی و پیشرفتی پرشتاب در این عرصه در حال وقوع است. با این حال از این نکته نباید غافل ماند که تحقق تولید علم همچون هر امر دیگری در گرو تصور صحیح از چیستی و چگونگی آن در حوزه نظر، و نیز پایبندی به ملزومات این تصور در عرصه عمل است. نداشتن چارچوب نظری کارآمد و استاندارد یا عدم التزام به رعایت آن اثر بخشی و کارآمدی تلاش های صورت گرفته را تحت تأثیر جدی قرار می دهد.

از همین رو تألیف آثار در قلمرو روش شناسی دین پژوهی، و نیز ترویج استفاده از منابع معتبر و ارزشمند در این بخش از ضروریات پیشرفت و تولید علم به شمار می رود. کتاب «اصول و فنون پژوهش در عرصه دین پژوهی» اثر دکتر احد فرامرز قراملکی، دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه تهران، به سفارش معاونت پژوهش حوزه علمیه قم، با هدف تأمین این نیاز و ضرورت تدوین و به چاپ رسیده است. مؤلف در این خصوص، در مقدمه کتاب می نویسد: «توسعه علوم و معارف اسلامی، شاخه های گوناگون الهیات و گستره دین پژوهی نیز محتاج پژوهش روشمند و کارآمد است.

کارآیی و اثر بخشی تحقیق در گرو توانایی پژوهش فردی یا گروهی است. کسب این توانایی در گرو دانش، مهارت و نگرش پژوهشی است. و این سه، به وسیله آموزش روش شناسی پژوهش حاصل می آید.» (معرفی کتاب اصول و فنون پژوهش در گستره دین پژوهی, 1383)

از منظر نویسنده، روش شناسی پژوهش به چهار نیاز عمده پژوهشگر پاسخ می دهد:

*«نیاز به مفهوم سازی های دقیق، روشن و کامل از مفاهیم کلیدی پژوهش». مطالعه تاریخی، تجربی، تحلیلی، تطبیقی، برون دینی و درون دینی و بسیاری مفاهیم و اصطلاحات دیگر مطرح در امر پژوهش، محتاج تعریف دقیق و متمایز از یکدیگر است تا پژوهشگر و مخاطب پژوهش هر دو نسبت به آنچه در قالب پژوهش رخ می دهد، دیدگاه درستی کسب نمایند و با بصیرت کامل در این وادی قدم گذارند.

* شناخت قواعد راهبردی و اصول کاربردی که رعایت آن محقق را از انحراف در تحقیق و ناکامی باز می دارد؛

نگارنده در این اثر تلاش کرده است آیین نامه ای از اصول و مقررات پژوهشی را مشتمل بر ۲۰ اصل تهیه و در اختیار مخاطب قرار دهد تا راهنمای وی در عرصه پژوهش باشد. وی این اصول را در قالب چهار بخش دسته بندی و ارائه کرده است:

بخش اول: پژوهش و بهره وری آن، با 6 اصل؛

بخش دوم: اصول و فنون تشخیص مسأله، با 5 اصل؛

بخش سوم: اصول و فنون تعریف، تحلیل و نقد، با 5 اصل؛

بخش چهارم: روی آوردها و روش ها، با 4 اصل (همان).

نگارنده بخش پنجم را به ارائه نمونه ای از پژوهش روشمند در ساحت دین که در آن اصول بالا به کار بسته شده، اختصاص می دهد.

* «آشنایی با فنون و تکنیک هایی که به کار بستنان، رعایت اصول را تسهیل و تصحیح می کند». نگارنده برای محقق شدن هر اصل، فنون و ابزارهایی را معرفی می کند تا پژوهشگر با به کار بستن آن، به انجام پژوهشی استاندارد نائل شود. برای نمونه، یکی از اصول ۲۰ گانه نام برده شده، تشخیص و تمییز موارد خلاف و وفاق ظاهری از موارد خلاف و وفاق واقعی، در مطالعه تطبیقی است. چگونه و با چه ابزاری می توان به این مهم دست یافت؟

* «شناخت فرایند عملیاتی مطالعه پژوهشی در هر یک از روی آوردهای آن». در نگاه نویسنده، پژوهش یک فرایند است؛ زنجیره ای از اقدامات مختلف که باید به ترتیب و در جای خود انجام شود. طبعاً هر یک از گونه های پژوهش، فرایند خاص خود را دارد که پژوهشگر باید به خوبی با آن آشنایی یابد.

جهت گیری این کتاب عمومی، و برای دانش پژوهان همه رشته های دینی قابل استفاده است. مهم ترین ویژگی کتاب ایجاز و اختصار و در عین حال کاربردی بودن فنون پیشنهادی است؛ این کتاب، از دیگر کتاب نویسنده، «روش شناسی مطالعات دینی» که با تفصیل به بحث از روش های تحقیق در حوزه علوم دینی پرداخته، موفق آمیزتر بوده و در اغلب کلاسهای روش تحقیق حوزه ها و دانشکده های مرتبط با علوم اسلامی تدریس می شود، اما نمی توان آن را کتابی خودکفا دانست و ایجاز و اختصار مطالب، گاه رجوع خواننده به کتاب فوق را ایجاب می کند (ماهینی, 1386). کمبود تمرین و نمونه های عملی، از دیگر خلأهای این کتاب است که امیدواریم وعده تهیه کتاب کار از سوی نویسنده هر چه زودتر محقق گردد (همان). به هر روی، «اصول و فنون پژوهش در عرصه دین پژوهی» کتابی است که همچنان در عرصه روش تحقیق کاربردی در گستره علوم دینی بی رقیب است و خواندن به همه علاقه مندان این حوزه توصیه می شود.

کتابنامه

1. اصول و فنون پژوهش در گستره دین پژوهی، احد فرامرز قراملکی، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۳۸۳

2. معرفی کتاب اصول و فنون پژوهش در گستره دین پژوهی، کتاب روش، تابستان و پاییز 1383 پیش شماره 2 و 3

3 . معرفی کتاب «اصول و فنون پژوهش در عرصه دین پژوهی»، سکینه سلمان ماهینی، پژوهش و حوزه بهار 1386، شماره 29.

  • نمايش : ۹۹۹
  • ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
    شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
    <b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
    تجدید کد امنیتی
    نسخه جدید آزمایشی سایت مرکز فقهی


    پيام هاي کوتاه